Filozofia Zen w architekturze wnętrz

Japończycy do perfekcji opanowali umiejętność gospodarowania przestrzenią. Widać to w japońskich domach, gdzie wyraźnie zaznacza się równowaga pomiędzy ilością wprowadzonych sprzętów i dodatków oraz wolną przestrzenią. Filozofia Zen wnosi do wnętrz spokój, harmonię i porządek. Minimalistyczne, nieprzytłoczone nadmiarem mebli pomieszczenia to jej cechy charakterystyczne.

Buddyjscy mnisi i początek nurtu

Filozofia Zen wywodzi się z japońskiej kultury i religii. Nierozerwalnie wiążemy ją z buddyjskimi mnichami, których uważa się za jej twórców. Wprowadzona w buddyjskich świątyniach, a uściślając, w pomieszczeniach shoin, miała sprzyjać zazen, czyli medytacji. Niczym niezmącony spokój, przestrzeń, która sprzyja kontemplacji – to główne założenia twórców Zen.

Nurt filozoficzny z czasem zaczął przenikać do wnętrz japońskich mieszkań. Aranżacje wykonane w tym stylu odnajdujemy w nich do dzisiaj. Wyróżnia je minimalizm, pochwała prostoty, spokój i harmonia. W tradycyjnym japońskim domu znajdują się wyłącznie niezbędne meble i sprzęty. Brak w nich przepychu i nadmiaru ozdób. Nie oznacza to jednak, że pomieszczenia są surowe. Wprowadzone do nich naturalne materiały oraz ciepłe barwy ziemi ocieplają je i dają wrażenie przytulności.

Zen w Europie

Urzeczeni nurtem europejscy architekci zaczęli sięgać do japońskiej tradycji. Początek jej wykorzystania odnajdujemy w aranżacjach z lat trzydziestych ubiegłego stulecia, jednak największy rozkwit przypada na lata dziewięćdziesiąte. Od tego czasu moda na filozofię Zen w architekturze wnętrz powraca do dziś w mniejszym lub większym stopniu. Współistnieje z innymi stylami i wzajemnie się z nimi przenika. Wzorowane na niej wnętrza spotykamy również we współczesnych aranżacjach.

Japońskie Zen to maksymalne uproszczenie wnętrza. Odnajdujemy w nim tylko to, co absolutnie niezbędne. Często ograniczenie ilości sprzętów do minimum oznacza pozostawienie niskiego stolika, przy którym zasiada się na ułożonych na podłodze matach. Charakterystyczne są przesuwne ściany, co pozwala na przenikanie się wnętrza z ogrodem oraz duże przeszklenia bez zbędnych ozdób. W europejskich domach, czerpiących z tej filozofii, podejście do zasad jest znacznie bardziej liberalne. Dopuszczamy nie tylko więcej mebli, ale też skromne, współgrające z całością, choć nieliczne dodatki.

Światło, przestrzeń i energia

Podstawą filozofii Zen w architekturze wnętrz jest stworzenie przestronnych, jasnych pomieszczeń. Ogromne znaczenie ma światło słoneczne przenikające przez duże przeszklenia. Jeśli staje się zbyt silne, można je rozproszyć, stosując bambusowe rolety lub charakterystyczne dla japońskiego stylu ekrany shoji. W europejskich domach równie często spotykamy lekkie zasłony lub firany, niekoniecznie w tradycyjnej bieli.

Wnętrza Zen nie lubią dużych lamp wiszących, które stanowią zbyt wyrazisty element dekoracyjny. Zdecydowanie lepiej w tego typu aranżacjach sprawdza się skromne oświetlenie sufitowe lub światło boczne. Chętnie są wykorzystywane także świece i lampiony, które sprzyjają tworzeniu nastrojowego klimatu.

Zgodne z filozofią Zen wnętrze jest przestronne i odpowiednio rozplanowane. Ważna jest nie ilość mebli, ale ich funkcjonalność i wzajemne powiązanie. Typowe japońskie meble są zazwyczaj niskie, czego przykładem mogą być ławy i stoliki. Do tego mogą pojawiać się półki i komody. Zabudowane szafami wnęki pozwalają ukryć większość domowych sprzętów i zachować przestronny, harmonijny układ wnętrza.

Odpowiednio zaplanowane funkcjonalne, proste i minimalistyczne wnętrze, pozwala na właściwy przepływ światła i energii. Ta ostatnia, zgodnie z zasadami feng shui, ma ogromny wpływ na życie człowieka nie tylko w domu, ale również poza nim.

Współczesne wnętrza Zen

Trudno jest kopiować wzorce japońskich wnętrz Zen i na siłę przenosić je do naszych realiów. Mało kto zdecyduje się bowiem na rezygnację z krzeseł i zasiadanie na podłodze przy niskim stoliku w japońskim stylu lub przesuwne ściany otwierające się na ogród, choćby z uwagi na niesprzyjający temu klimat. Można jednak wybrać z nich to, co najważniejsze i co najlepiej wpisuje się w nasze potrzeby.

Najważniejsze jest zachowanie równowagi pomiędzy ilością sprzętów a przestrzenią. Meble powinny być funkcjonalne, a ich ilość ograniczać się do niezbędnego minimum. Im mniej dekoracji pojawi się we wnętrzu, tym lepiej. Piękno detalu pojedynczego elementu dekoracyjnego będzie prezentować się znacznie lepiej niż nagromadzenie wielu zdobień i gadżetów. Warto zatem postawić na pasujący do aranżacji obraz albo drzewko bonsai nawiązujące do stylistyki japońskiej i ożywiające wnętrze.

Materiały i kolorystyka

Związek z naturą w filozofii Zen przejawia się w zastosowanych materiałach oraz kolorystyce. We wnętrzach dominują drewno i kamień. Mogą pojawiać się również przedmioty o charakterze użytkowym wykonane z: bambusa – na przykład tace lub rolety; bawełny – naturalne, niebarwione tkaniny; papieru ryżowego – lampy; a także porcelany np. filiżanki lub zestawy do sushi. Zdarza się eksponowanie elementów konstrukcyjnych nawiązujących do natury. Przykładem są kamienne posadzki lub kominki oraz drewniane filary i stropy.

Minimalizm widać również w stosowanej kolorystyce. Filozofia Zen nakazuje urządzanie mieszkania z wykorzystaniem nie więcej niż trzech, czterech barw. Oszczędność kolorystyczna ma na celu zachowanie harmonii i spokoju we wnętrzu. Przeważa w nich biel oraz barwy ziemi. Spotykamy brązy, beże, szarości i zgaszone zielenie. Jest dopuszczalne przełamanie tych barw mocnym akcentem kolorystycznym w odcieniach symbolizujących ogień – czerwień, oranż i czerń. Te ostatnie stosowane są głównie w dodatkach.

Stosowanie filozofii Zen we wnętrzach japońskich mieszkań to nie tylko chęć nawiązania do harmonii charakterystycznej dla buddyjskich świątyń, ale często konieczność. Warunki mieszkaniowe w zatłoczonych japońskich metropoliach wymuszają oszczędność miejsca. Dla Europejczyków oznacza to jednak przede wszystkim możliwość wyciszenia się i odzyskania wewnętrznego spokoju. Tworzenie własnej oazy przy pomocy tego nurtu cieszy się dużym zainteresowaniem wśród architektów wnętrz i inwestorów.